قرآن پژوهی
اهمیت و ضرورت تفکر انتقادی از منظر آیات
نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
مدرس حوزه های علمیه ی خواهران تهران
چکیده
گرچه تفکر انتقادی به شیوهی امروزی، مقولهای جدید است، اما اساس آن قدمتی به طول تاریخ اندیشۀ بشری دارد. با توجه به تعاریف، مؤلفه‌ها و مهارت‌‌‌های تفکر انتقادی، باید گفت به وضوح آیات قرآن چنین تفکری را پشتیبانی می‌کند. اهمیت و ضرورت این نوع تفکر در قرآن، سوال اصلی پژوهش حاضر است. آن‌طور که از مجموع آیات به‌دست می‌‌آید، انسان در همۀ انتخاب‌‌های بنیادین خود، نیازمند ارزیابی، استدلال عقلی، تمایز استدلال خوب از بد است. آیاتی که شامل توجه به سوال‌‌‌های اساسی، مطالبه ارزیابی و قضاوت با دلیل، خودتصحیحی و به‌عبارتی تفکر دربارۀ تفکر هستند و سخنان بدون علم و مغالطه آمیز را تقبیح و پیروی از ظن و گمان را ناتمام، رسیدن به باید‌‌های موجّه را ضروری و طی مدارج بندگی، پذیرش و هدایت به دین حنیف و اقوم را وابسته به چنین تفکری کرده‌اند؛ اهمیت و ضرورت تفکر انتقادی را هویدا می‌سازند.
کلیدواژه‌ها
- قرآن
- ا‌‌بن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله، الاشارات و التنبیهات، قم: نشر البلاغه، 1375ش.
- ا‌‌بن‌منظور، محمد‌بن‌مکرم، لسان العرب، بیروت: دار صادر، 1414ق.
- انیس، روبرت اچ، تفکر انتقادی چیست، ترجمه: حسنعلی بختیار نصرآبادی، فلسفه تعلیم و تربیت: مجموعه مقالاتی در زمینه تفکر انتقادی، قم: سماء قلم، 1384ش.
- بستانی، فؤاد افرام، فرهنگ ابجدی، ترجمه: رضا مهیار، تهران: انتشارات اسلامی، 1375ش.
- جوادی آملی، عبدالله، تسنیم، قم: اسراء، 1383ش.
- جوادی آملی،عبدالله، منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، قم: اسراء، 1387ش.
- حرانی،حسن‌بن‌شعبه، تحف العقول، قم: جامعه مدرسین، 1404ق.
- حسن زاده آملی،حسن، قرآن و عرفان و برهان از هم جدایی ندارند، قم: قیام، 1379ش.
- الراغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد، المفردات فی غریب القرآن، تهران: مکتبةالرضویه، 1362ش.
- زیگلی،رابرت و مارتا واگنر آلیبانی، تفکر کودکان: روانشناسی رشد شناختی، ترجمه و تلخیص: کمال خرازی، تهران: سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی، 1387ش.
- شعاری نژاد،علی اکبر، روانشناسی عمومی، تهران: توس، 1370ش.
- شعبانی، حسن و محمود مهر محمدی، پرورش تفکر انتقادی با استفاده از شیوۀ آموزش مسئله محور، مدرس، دوره 4، شمارۀ 1، بهار 1379ش.
- شعرانى، ابو الحسن، ترجمه قرآن (شعرانى)، تهران: انتشارات اسلامیه، 1374ش.
- الطباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: اسماعیلیان، 1393ق.
- طباطبایی، سید‌محمدحسین، انسان از آغاز تا انجام، ترجمه: صادق لاریجانی،تهران: دانشگاه الزهراء، 1371ش.
- طبرسی، فضل‌بن‌حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: مکتبه العلمیه االاسلامیه، 1372ش.
- طریحى،فخرالدین، مجمع البحرین، تهران: کتاب فروشى مرتضوى، 1375ش.
- طوسى، محمد‌بن‌حسن، التبیان فى تفسیر القرآن، مقدمه: شیخ آغابزرگ تهرانى و تحقیق: احمد قصیرعاملى، بیروت: دار احیاء التراث العربى، بیتا.
- العسکری،أبی هلال، الفروق اللغویة، قم: مکتبة بصیرتی، 1353ش.
- فرامرز قراملکی، احد، پرده پندار، تهران: آفتاب توسعه، 1381ش.
- فیشر، الک، درآمدی بر تفکر نقدی، خبرگزاری مهر: گروه دین واندیشه، در: تفکر نقدی چیست وچگونه آن را بهبود ببخشیم، تیر 1383ش.
- فیشر، رابرت، آموزش تفکر به کودکان، مترجم: دکتر مسعود صفایی‌مقدم و افسانه نجاریان، اهواز: رسش،1386ش.
- فیشر، رابرت، آموزش و تفکر، مترجم: فروغ کیان زاده، اهواز: رسِش، 1385ش.
- فیومی، احمد‌بن‌محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، قم: دارالهجره، 1414ش.
- کلینی، محمد‌‌بن‌یعقوب، الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1365ش.
- کی یرکه گور، سورن، ترس و لرز، مترجم: عبد الکریم رشیدیان، تهران: نشر نی، 1384ش.
- گاتری، دبلیو.کی.سی، سقراط، زندگی و شخصیت، دیدگاه‌های فلسفی، ترجمه: حسن فتحی، تهران: فکر روز، بیتا.
- گریگوری، مان و همکاران، فلسفه و برنامۀ فلسفه برای کودکان و نوجوانان، ترجمه: شهرام محمدپور و حسن عرب، در: کندوکاو فلسفی برای کودکان و نوجوانان (گفت‌‌وگو با پیشگامان برنامه فبک)، تألیف: سعید ناجی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1390ش.
- مایرز، چت، آموزش تفکر انتقادی، ترجمه: خدایار ابیلی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها، 1383ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت: موسسه الوفاء، 1404ق.
- مصطفوى، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: بنگاه ترجمه و نشرکتاب، 1360ش.
- مطهری، مرتضی، اصول فلسفه و روش رئالیسم، مقدمه و پاورقی: مرتضی مطهری، تهران: صدرا، بیتا.
- مطهری، مرتضی، تعلیم و تربیت در اسلام، تهران: صدرا، 1378ش.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران: صدرا، 1358ش.
- معین، محمد، فرهنگ فارس، تهران: سپهر، 1371ش.
- مکتبی فرد، لیلا، انواع تفکر و ارتباط آنها با تأکید بر تفکر انتقادی، فصلنامۀ فرهنگ، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1388ش.
- ویگوتسکی، لوسمنوویچ، زبان و تفکر، مترجم: بهروز عزبدفتری، تبریز: فروزش، 1381ش.
- Elder, Linda & Paul, Richard. “Critical Thinking Development: A Stage Theory (With Implication Instruction)”. USA: Foundation for critical Thinking. 1996.
- Glaser, E. An experiment in the development of critical thinking. Columbia University: Bureau of Publications, Teacher's College. 1941
- Lipman, Matthew. Thinking in Education. UK: Cambridge University Press. 2003.
- Lipman,Matthew, Philosophy for Children & Critical Thinking, In: Thinking Children and Education, (ed) Matthew Lipman, S.A: Kendall,Hunt Publishing Company,1993
- Paul, Richard.Critical Thinking:How to Prepare Students for a Rapidly Changing World. Jane Willsen, A.J.A. Binker (eds). USA: Foundation for Critical Thinking.
- Paul, Richard & Linda Elder and Ted Bartell, The California Teacher Preparation for Instruction in Critical Thinking: Research Findings and Policy Recommendations: State of California, California Commission on Teacher Credentialing, Sacramento, CA, March 1997.