قرآن پژوهی
عوامل و زمینه‌های دگرگونی اجتماعی در قرآن
نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استاد یار گروه فرهنگ پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
چکیده
پدیده‌های اجتماعی تابعی از کنش‌های متغیر انسانی است به طوری‌که هیچ حیثیتی از آنها جز با تغییر و تحول قابل تصور نمی‌باشد. قرآن، دگرگونی در جوامع را به‌صورت حلقه‌های متصل به‌هم و در یک کل پیچیده لحاظ می‌کند که تغییر در هر جزء آن، به دگرگونی در اجزای دیگر منجر میشود. بدیهی است به‌خاطر این پیچیدگی‌ها، در پدیداری دگرگونی‌ها نیز پدیده‌ها، عوامل، محرک‌های اجتماعی و فرااجتماعی و پیامدهای طبیعی و فراطبیعی آن دارد. این مقاله در صدد است عواملی که موجب دگرگونی مثبت یا منفی اجتماعی میشود را در زوایای مختلف از نگاه قرآن با استفاده از روش اسنادی-تحلیلی مورد بحث قرار دهد و صورت‌بندی جامعی از این دگرگونی‌ها به اقتضای احوال و شرایط مختلف ارائه داده و مهم‌ترین عوامل شناختاری، گرایشی و روانی تغییرات و تحولات اجتماعی را با استفاده از آیات مورد کاوش قرار دهد.
کلیدواژه‌ها
- ا‌‌بن‌خلدون، عبدالرحمن، مقدمه، ترجمه: محمدپروین گنابادی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1366ش.
- ابن‌عاشور، محمد‌‌بن‌طاهر، التحریر و التنویر، بیروت: موسسه‌التاریخ، بی‌تا.
- ابن‌عاشور، محمدطاهر، النظام الاجتماعی فی الاسلام، قاهره: دارالسلام، 1426ق.
- آلوسی، سید‌محمود، روح المعانی فی‌تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1415ق.
- بابایی، پرویز، مکتب‌های فلسفی، تهران: انتشارات نگاه، 1392ش.
- بیضاوی، عبدالله‌بن‌عمر، انوار التزیل و ا نوار التاویل، بیروت: دار احیاءالتراث العربی، 1418ق.
- پورافکاری، نصرت‌الله، فرهنگ جامع روانشناسی و روان‌پزشکی، تهران: فرهنگ معاصر، 1380ش.
- جوادی آملی، عبدالله، فطرت در قرآن، قم: اسرا، 1386ش.
- خطیب عبدالکریم، التفسیر القرآنی للقرآن، بیروت: دارالفکرالعربی، بی‌تا.
- خفاجی، احمد‌‌بن‌محمد، حاشیة الشهاب (غایة القاضی و کفایة الراضی)، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1417ق.
- دروزه، محمد عزت، التفسیر الحدیث، قاهره: احیاء الکتب العربیة، 1383
- روشه، تغییرات اجتماعی، ترجمه: منصور وثوقی، تهران: نشرنی، 1381ش.
- زحیلی، وهبة‌بن‌مصطفی، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج، بیروت: دارالفکر المعاصر، 1418ق.
- سلیمی، علی و داوری، محمد، جامعه‌شناسی کجروی، قم، انتشارات حوزه و دانشگاه، 1380ش.
- شایان‌مهر، دائرة المعارف تطبیقی علوم اجتماعی، تهران: انتشارات کیهان، 1379ش.
- صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، قم، انتشارات فرهنگ اسلامی، 1365ش.
- صدر، سیدمحمدباقر، سنت‌های اجتماعی تاریخ در قرآن، ترجمه، سیدجلال موسوی، تهران: انتشارات روزبه، بی‌تا.
- طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی‌تفسیر القرآن، قم، انتشارات جامعه مدرسین قم، 1417ق.
- طبرسی، فضل‌بن‌حسن، مجمع البیان، تهران: انتشارات ناصر خسرو، 1373ش.
- طوسی، محمد‌‌بن‌حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: داراحیاءالتراثالعربی، بی‌تا.
- فضل‌الله، سیدمحمدحسین، تفسیر من وحی القرآن، بیروت: دارالملاک للطباعة و النشر، 1419ق.
- فیضکاشانی، ملامحسن، الأصفی فی تفسیر القرآن، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1418ق.
- فیضکاشانی، ملامحسن، تفسیر الصافی، تهران: انتشارات الصدر، 1415ق.
- قرایی مقدم، امان‌الله، مبانی جامعه‌شناسی، تهران: انتشارات ابجد، 1377ق.
- قمی مشهدی، محمد‌‌بن‌محمدرضا، کنز الدقائق و بحر الغرائب، تهران: انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، 1368ش.
- گیدنز، آنتونی، پیامدهای مدرنیت، ترجمه: محسن ثلاثی، تهران: نشر مرکز، 1377ش.
- گیدنز، آنتونی، تجدد و تشخص: جامعه و هویت شخصی در عصر جدید، ترجمه: ناصر موفقیان، تهران: نشر نی، 1378ش.
- گیدنز، آنتونی، جامعه‌شناسی، ترجمه: منوچهر صبوری، تهران: نشر نی، 1389ش.
- لاور، رابرت، اچ، دیدگاه‌هایی در بارۀ دگرگونی اجتماعی، ترجمه: کاووس سید‌امامی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1373ش.
- محمد السید یوسف، منهج القرآن‌الکریم فی اصلاح المجتمع، قاهره، دارالسلام، 1424ق.
- مراغی، احمد‌‌بن‌مصطفی، تفسیر المراغی، بیروت: داراحیاءالتراثالعربی، بی‌تا.
- مطهری، مرتضی، پیرامون جمهوری اسلامی، تهران: صدرا، 1364ش.
- مطهری، مرتضی، جامعه و تاریخ، چاپ هفدهم، تهران: انتشارات صدرا، 1384ش.
- مطهری، مرتضی، قیام و انقلاب مهدی، تهران: صدرا، 1398ق.
- مطهری، مرتضی، نهضت‌های اسلامی در صدسالة اخیر، تهران: صدرا، بی‌تا.
- مغنیه، محمدجواد، التفسیر المبین، قم، انتشارات بنیاد بعثت، بی‌تا.
- مغنیه، محمدجواد، تفسیر الکاشف، تهران: دارالکتب‌الاسلامیه، 1424ق.
- مکارم شیرازی، الأمثل فى تفسیر کتاب الله المنزل، قم، نشر مدرسه امام علی‌بن‌ابیطالب، 1421ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب‌الاسلامیه، 1374ش.
مور، ویلبرت، تغییر اجتماعی، ترجمه پرویز صالحی، تهران: انتشارات سمت، 1381ش