قرآن پژوهی
نقش سنت‌های اجتماعی در پیشرفت پایدار از منظر قرآن (با مطالعه موردی در علم اقتصاد)
نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی/ مدیر گروه تخصصی علوم انسانی قرآنی
چکیده
از دیدگاه قرآن، پیشرفت پایدار براساس سنت‌های الهی امداد، برکت، خلف و نصر امکان‌پذیر است؛ اما توسعه پایدار مصطلح هرچند مطابق با سنت الهی امداد تحقق می‌پذیرد؛ ولی با اجرای سنت‌هایی مانند احباط، تدمیر و استیصال، موجب ناپایداری جهانی در آرمان‌های ثابت بشری، در زمینه عدالت، امنیت، معنویت و محیط‌زیست می‌شود. ادعای گزاف توسعه پایدار مصطلح در حداکثرسازی رفاه نسل‌های بشری و قبله‌سازی این الگو برای همه کشورها، از جمله ایران اسلامی، نیازمند پاسخی مستدل مبتنی بر الگوی قرآنی پیشرفت پایدار است. مقاله پیش رو، به دنبال تبیین راز پیشرفت پایدار در جامعه اسلامی و چرایی ناپایداری در جوامع توسعه‌یافته است. روش گردآوری داده‌ها کتابخانه‌ای است؛ به لحاظ روش‌های تجزیه و تحلیل داده‌ها، عمدتاً از روش تحلیلی توصیفی استفاده می‌شود. یافته‌ها نشان می‌دهد که: 1. جوامع حق‌مدار به‌دلیل بهره‌مندی از سنت‌های اختصاصی برکت، خلف و نصر به پیشرفت کوثری منتهی می‌شود که پایداری این جوامع را به معنویت و عالم غیب گره می‌زند و موجب می‌شود تا پیشرفت همه‌جانبه که پایداری واقعی است تحقق پذیرد؛ 2. جوامع غیرحق‌مدار به‌دلیل اجرای سنن احباط و تدمیر و استیصال از پیشرفت تکاثری برخوردارند. این پیشرفت در کیفیت و کمیت با پیشرفت کوثری متفاوت است.
کلیدواژه‌ها
- قرآن کریم.
- ا‌‌بن‌شعبه حرانی، حسن‌بن‌علی، تحف العقول عن آل الرسول، چ2، قم: جامعه مدرسین، 1404ق.
- ا‌‌بن‌منظور، محمد‌بن‌مکرم، لسان العرب، بیروت: دار صادر، 1414ق.
- ابن‌اثیر جزری، مبارک‌بن‌محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، چ4، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، 1367ش.
- ابن‌فارس، أحمد، معجم مقاییس اللغة، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1404ق.
- آربلاستر، آنتونی، ظهور و سقوط لیبرالیسم، ترجمه: عباس مخبر، نشر مرکز، 1367ش.
- امین، نصرتبیگم، تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن، تهران: نهضت زنان مسلمان، 1361ش.
- بشلر، ژان، خاستگاه‌های سرمایه‌داری، ترجمه: رامین کامران، تهران: نشر البرز، چاپ اول، 1370ش.
- ترخان، قاسم، تحلیل انتقادی سند توسعه پایدار با نگاه به سنت‌های الهی، شیعه‌شناخت، سال اول شماره دوم، پائیز و زمستان ۱۳۹۸ش.
- ترخان، قاسم، مدل سبک زندگی برآیندی از جهان‌شناسی، قبسات، دوره 18، شماره 69، پاییز 1392ش.
- جهانیان، ناصر، فقه وقف و چالش‌های آن، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1399ش.
- جهانیان، ناصر، نقدی بر دستورکار 2030 برای توسعه پایدار، اقتصاد اسلامی، شماره 72، زمستان 1397ش.
- جوادی آملی، عبدالله، تسنیم، محقق: عبدالکریم عابدینی، قم: اسراء، ۱۳۸۸ش.
- راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد، مفردات الفاظ قرآن، ترجمه و تحقیق: سیدغلامرضا خسروی حسینی، تهران: انتشارات مرتضوی، 1374ش.
- رجبی، محمود، «قانونمندی جامعه و تاریخ»، فصلنامه تاریخ در آیینه پژوهش، شمارۀ 2، تابستان 1383ش.
- زبیدی، مرتضی محمد‌بن‌محمد، تاج العروس، محقق/مصحح: علی شیری، بیروت: دارالفکر،1414ق.
- شریف رضی، محمد‌بن‌حسین، نهج‌البلاغة (صبحی صالحی)، قم: دارالهجرة، ۱۴۱۴ق.
- صدر، سیدمحمدباقر، المدرسة القرآنیة، قم: مرکز الابحاث و الدراسات التخصصیه للشهید الصدر، 1398ق.
- -------------، سنت‌های تاریخ در قرآن، ترجمه: سیدجمال‌الدین موسوی اصفهانی، تهران: نشر تفاهم، چاپ سوم، 1381ش.
- طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1390ق.
- طبرسی، فضل‌بن‌حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مصحح: فضل‌الله یزدی طباطبایی/هاشم رسولی، چ3، تهران: ناصر خسرو، 1372ش.
- طریحی، فخرالدین‌بن‌محمد، مجمع‌البحرین، تحقیق: احمدحسینی اشکوری، چ3، تهران: نشر مرتضوی، 1375ش.
- طوسی، محمد‌بن‌حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
- فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد، کتاب العین، تحقیق: مهدی المخزومی/ ابراهیم السامرائی، تصحیح اسعد الطیب، قم: انتشارات اسوه، 1383ش.
- فضل‌الله، سیدمحمدحسین، من وحی القرآن، بیروت: دارالملاک، 1419ق.
- فیومی، احمد‌‌بن‌محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم: موسسه دارالهجرة، 1414ق.
- قرشى، سید‌على‌ا‌کبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران: بنیاد بعثت، چاپ سوم، 1377ش.
- کاشانی، انسیه و نظرپور، محمدتقی، «جایگاه سنت رزق در پیشرفت اقتصادی توحیدی از دیدگاه قرآن کریم»، راهبرد توسعه، شمارۀ ۵۶، ۱۳۹۷ش.
- کلینی، محمد‌بن‌یعقوب‌بن‌اسحاق، الکافی، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، محقق: جمعی از محققان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1403ق.
- مصباح یزدی، محمدتقی، جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن کریم، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، 139۱ش.
- مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: مؤسسه الطباعه والنشر وزارت فرهنگ و ارشاد، 1371ش.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج1۵، چ4، تهران: انتشارات صدرا، 1387.
- ----------، مجموعه آثار، ج23، چ4، تهران: انتشارات صدرا، 1387.
- ---------، مجموعه آثار، ج29، چ2، تهران: انتشارات صدرا، 1394.
- معصومینیا، علی و رشیدیان، سمیه، «نگرش اسلام به رفاه اقتصادی»، معرفت اقتصادی اسلامی، سال هفتم، شمارۀ 1، پیاپی ۱۳، پاییز و زمستان ۱۳۹۴ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1374ش.
- نمازی، حسین، دادگر، یدالله، ارتباط اقتصاد متعارف با اقتصاد ارتدکس و اقتصاد اخلاق‌مدار: موضوعات انتخابی در اقتصاد و اقتصاد اسلامی، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1385ش.
- هادوی‌نیا، علی‌اصغر، انسان اقتصادی از دیدگاه اسلام، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و‌اندیشه اسلامی، چاپ اول، 1382ش.
- هادوی‌نیا، علی‌اصغر، فلسفه اقتصاد (در پرتو جهان‌بینی قرآن کریم)، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و‌اندیشه اسلامی، 1387ش.
- Daly، Herman E.، Beyond Growth: The Economics of Sustainable Development، Boston، Beacon Press،
- Elliott، Jennifer A.، An Introduction to Sustainable Development،London، Routledge، Taylor & Francis e-Library،
- Harris، Jonathan M.، A Survey of Sustainable Development: Social and Economic Dimensions، edited by Jonathan M. Harris، Washington، Island Press،
- OECD، The DAC Guidelines، Strategies for Sustainable Development: Guidance for Development Co-operation، Paris، OECD Publications Service،
- https://worldpopulationreview.com/country-ankings/suicide-rate-by-country#dataTable.