نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، قم، ایران
چکیده
اصل تناسب جرم و مجازات، یکی از اصول مهم حقوق کیفری است. ادله قرآنی اصل مزبور در این نوشتار مورد بررسی قرار گرفته و آیات متعددی از قبیل آیۀ 40 سورۀ شوری: )وَ جَزَاءُ سَیِّئَةٍ سَیِّئَةٌ مِثْلُهَا(؛ کیفرِ بدى، مجازاتى است همانند آن» و آیۀ 194 سورۀ بقره: )فَمَنِ اعْتَدَى عَلَیْکُمْ فَاعْتَدُوا عَلَیْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَى عَلَیْکُمْ(؛ و (بهطور کلّى) هر کس به شما تجاوز کرد، همانند آن بر او تعدّى کنید! و از خدا بپرهیزید» و آیۀ 126 سورۀ نحل: )وَ إِنْ عاقَبْتُمْ فَعاقِبُوا بِمِثْلِ ما عُوقِبْتُمْ بِهِ(؛ و هرگاه خواستید مجازات کنید، تنها بهمقدارى که به شما تعدّى شده کیفر دهید»؛ مورد مطالعه قرار گرفتهاند. در دلالت آیات مذکور بر اصل تناسب جرم و مجازات تردیدی وجود ندارد و این امر مورد اذعان مفسران و فقها است. تحقیق پیشِ رو که به روش کتابخانهای و توصیف و تحلیل دادهها انجام شده، از مجموع ادله به نتایج ذیل دست یافته است: 1. مقدار مجازات نباید از میزان جرم ارتکابی شدیدتر باشد؛ 2. تناسب جرم و مجازات مطلق نیست و در مواردی که ارتکاب فعل همانند رفتار مجرم حرام است، تناسب جرم و مجازات قابل اعمال نیست؛ بهعنوان مثال: نمی توان در مقابل دشنام، مجازات آن را دشنام قرار داد؛ 3. مراد از تناسب و مماثلت، تناسب دقیق و صددرصدی نیست؛ 4. تأثیر این اصل در ابواب حدود، قصاص، دیات و تعزیرات قابل توجه است.
کلیدواژهها
یزدیان جعفری، جعفر، «اصل تناسب جرم و مجازات (چرائی و چگونگی آن)»، نامة مفید (فصلنامه)، قم: دانشگاه مفید، شمارۀ 67، 1387.