قرآن پژوهی
روش قرآن‌بنیان فرهنگسازی امر به معروف و نهی از منکر در مرحله تشکیل و استقرار جامعه دینی
نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه قرآن و حدیث، قم
چکیده
از جمله موضوعات مهم اجتماعی، امر به معروف و نهی از منکر است که با تلاشهای پیگیر پیامبر و تدبیر حکیمانه الهی در نزول تدریجی قرآن بهتدریج بخشی از هویت دینی جامعه اسلامی شد؛ لذا کشف روش قرآن در این باره با توجه به تکرار آن در آیات قرآن، نوع مخاطبان آیات، کیفیت توزیع در سُور و دورههای رشد اجتماع مؤمنان ضروری مینماید. پژوهش حاضر با بررسی توصیفی ـ تحلیلی آیات امر به معروف و نهی از منکر، در صدد کشف روش قرآن در فرهنگسازی این مهم، در مرحله تشکیل و استقرار جامعه دینی ضمن سورههای مدنی میباشد. در مرحله نخست باید ارزشها تبدیل به هنجار شده، قدرت و علوّ اجتماعی شکل گرفته باشد و متقیان، مؤمنان و عموم افراد جامعه ایمانی به عنوان یک رفتار اجتماعی برای نظارت عمومی اقدام نمایند. سپس جامعه دینی، ادیان دیگر را نیز به هنجارها فرا بخواند و درنهایت با قدرت روی زمین تبدیل به حکومت شود تا بستر مناسب برای اجرای این دو واجب فراهم گردد و جامعه دینی با قدرت و تمکن، برای حفظ و حمایت از هنجارها و برچیدهشدن ناهنجاریها در جامعه اقدام به امر به معروف و نهی از منکر نماید.
کلیدواژه‌ها
- آلوسی، محمود؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم؛ ج14، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1415ق.
- ابناثیر، مبارک بن محمد؛ النهایة فی غریب الحدیث و الأثر؛ ج3، تحقیق محمود محمد طناحی، طاهر احمد زاوی؛ قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، 1367.
- ابنعاشور، محمد بن طاهر؛ التحریر و التنویر؛ ج3، 17 و 28، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی، 1420ق.
- ابنفارس، احمد بن فارس؛ معجم مقاییس اللغة؛ تحقیق هارون عبدالسلام محمد؛، ج1 و 6، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1404ق.
- ازهری، محمد بن احمد؛ تهذیب اللغة؛ ج2 و 6، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1421ق.
- الدوسری، منیرة محمد ناصر؛ اسماء سور القرآن و فضائلها؛ بیروت: دار ابنجوزی، 1426ق.
- المیدانی، عبدالرحمن حسن حبنکة، تفسیر تدبری للقرآن الکریم بحسب النزول؛ ج4 و 15، دمشق: دار القلم، 1420ق.
- انصاری، مرتضی بن محمدامین؛ المکاسب المحرمة و البیع و الخیارات؛ ج2، قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى، 1415ق.
- باقی نصرآبادی، علی؛ مبانی جامعهشناسی؛ قم: انتشارات یاقوت، 1382.
- بحرانی، هاشم؛ البرهان فی تفسیر القرآن؛ تحقیق قسم الدراسات الاسلامیة مؤسسة العبثة قم؛ ج5، تهران: بنیاد بعثت، 1416ق.
- بغدادی، علاءالدین؛ لباب التأویل فی معانی التنزیل؛ تحقیق محمدعلی شاهین؛ ج1، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1415ق.
- بهجتپور، عبدالکریم؛ شناختنامه تنزیلی سورههای قرآن کریم؛ قم: تمهید، 1394.
- مرکز فرهنگ و معارف قرآن؛ دائرة المعارف قرآن کریم؛ ج4، چ4، قم: مؤسسه بوستان کتاب، 1390.
- ثعلبی نیشابوری، ابواسحاق احمد بن محمد؛ الکشف و البیان عن تفسیر القرآن؛ تحقیق ابیمحمد ابنعاشور و نظیرساعدی؛ ج3، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1422ق.
- جرجانی، ابوالمحاسن حسین بن حسن؛ جلاء الأذهان و جلاء الأحزان؛ ج6، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1378.
- جوادی آملی، عبداللّه؛ تفسیر تسنیم؛ ج15، چ5، قم: انتشارات اسراء، 1390.
- حسینی همدانی، محمد؛ انوار درخشان در تفسیر قرآن؛ ج3، تهران: لطفی، 1404ق.
- خراسانی، محمدکاظم؛ کفایة لاصول؛ تحقیق مجتبی المحمودی؛ ج1، چ7، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1438ق.
- خرمشاهی، بهاءالدین؛ دانشنامه قرآن و قرآنپژوهی؛ چ2، تهران: انتشارات ناهید، 1381.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ مفردات الفاظ القرآن؛ بیروت: دار القلم، 1412ق.
- رشیدرضا، محمد؛ تفسیر المنار؛ ج1 و 4، [بیجا]: الهیئة المصریة العامة للکتب، 1990م.
- داوودی، محمد؛ سیره تربیتى پیامبر و اهل بیت، ج2، [بیجا]: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1384.
- سیوطی، جلالالدین؛ الإتقان فی علوم القرآن؛ تحقیق سعید مندوب؛ ج1، چ2، بیروت: دار الفکر، 1421ق.
- شاذلی، سید بن قطب بن ابراهیم؛ فی ظلال القرآن؛ ج2، چ17، بیروت: دار الشروق، 1412ق.
- شحاته، محمود عبداللّه؛ اهداف کل سورة و مقاصدها فی القرآن الکریم؛ ترجمه محمدباقر حجتی؛ ج1 ـ 2، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1999م.
- صادقی تهرانی، محمد؛ الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنة؛ ج28، چ2، قم: انتشارات فرهنگ اسلامی، 1365.
- صعیدی، عبدالمتعال؛ النظم الفنی فی القرآن؛ مصر: مکتب الآداب، [بیتا].
- طالقانی، محمود؛ پرتوی از قرآن؛ ج5، چ4، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1362.
- طباطبایی، محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ ج3، 14 و 19، چ5، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417ق.
- طبرسی، فضل بن حسن؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ ج1 ـ 2، چ3، تهران: انتشارات ناصر خسرو، 1372.
- طبری، ابوجعفر محمد بن جریر؛ تاریخ الطبری (تاریخ الأمم و الملوک)؛ ج3، بیروت: [بینا]، 1411ق.
- طوسی، محمد بن حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ ج3، بیروت: دار احیاء التراث العربی، [بیتا].
- عاملی، محمد بن حسن؛ وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشیعة؛ ج2، قم: انتشارات آل البیت لإحیاء التراث، [بیتا].
- فاضل مقداد، جمالالدین مقداد بن عبداللّه؛ کنز العرفان فی فقه القرآن؛ تصحیح محمدباقر بهبودی؛ ج2، تهران: انتشارات مرتضوی، 1373.
- فراهیدی، خلیل بن احمد؛ کتاب العین؛ ج2، چ2، قم: نشر هجرت، 1409ق.
- فضلاللّه، محمد حسین؛ من وحی القرآن؛ ج1، 2، 7 ـ 5 و 22، چ2، بیروت: دارالملاک للطباعة و النشر، 1419ق.
- فیض کاشانی، ملامحسن؛ تفسیر الصافی؛ تحقیق حسین اعلمی؛ ج5، چ2، تهران: انتشارات الصدر، 1415ق.
- فیومی، احمد بن محمد؛ مصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی؛ ج2، چ2، قم: مؤسسة دار الهجرة، 1414ق.
- قرائتی، محسن؛ تفسیر نور؛ ج1، چ11، تهران: مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، 1383.
- قرشی، علیاکبر؛ قاموس قرآن؛ ج4، چ6، تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1371.
- قمی، علی بن ابراهیم؛ تفسیر القمی؛ تحقیق طیب موسوی جزایری؛ ج1 ـ 2، چ3، قم: دار الکتاب، 1363.
- کاشانی، ملاّفتح الله؛ تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین؛ ج2، تهران: کتاب فروشی محمدحسن علمی، 1336.
- مجلسی، محمدباقر؛ بحار الانوار الجامعة لاخبار الائمة الأطهار؛ ج100، تهران: نشر اسلامی، [بیتا].
- مروارید، علیاصغر؛ سلسلة الینابیع الفقهیة؛ ج9، بیروت: مؤسسة فقه الشیعة و الدار الاسلامیة، 1410ق.
- مدرسی، محمدتقی؛ من هدی القرآن؛ ج1، تهران: دار محبی الحسین، 1419ق.
- مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ ج1 و 12، چ3، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1430ق.
- معرفت، محمدهادی؛ التمهید فی علوم القرآن؛ ج1، چ2، قم: مؤسسة نشر اسلامی، 1415ق.
- مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه؛ ج2 ـ 3، تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1374.
- نجفی، محمدحسین؛ جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام؛ ج21، چ3، تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1362.
- واحدی نیشابوری، علی بن احمد؛ اسباب نزول القرآن؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1411ق.