قرآن پژوهی
روش تحول خانواده در قرآن خوانش تنزیلی
نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
چکیده
قرآن کریم به صورت تدریجی نازل شده است. این نزول نشان می‌دهد قرآن با یک روش معیّن با بافت معاصر نزول مناسبت یافته است. جامعه معاصر نزول در مکه وضعیّتی دارد که با جامعه معاصر نزول در مدینه متفاوت است. در درون بازه زمانی مکّه یا بازه زمانی مدینه نیز تفاوتهایی به لحاظ روش طرح محتوا وجود داشته است. سبک تنزیلی، نزول تدریجی قرآن را به یک اصل پژوهشی تبدیل کرده است. طبق این اصل پیام قرآن تنها به محتوا محدود نمی‌شود، بلکه در روش طرح موضوع نیز پیام تربیتی دارد. از این حیث در موضوع خانواده محتواهای قرآن از یک روش برخوردارند. در این پژوهش برخی آیات مرتبط با خانواده در قرآن به ترتیب نزول سوره‌ها خوانده شده‌اند. قرآن در ابتدای نزول خود با مناسبات خانوادگی جاهلی روبهروست. در مناسبات مربوط به فرزند، دخترداری به عنوان بار و عار نگریسته می‌شود. در مناسبات والدینی، بین احترام به والدین و اطاعت از آنها تفکیکی وجود ندارد و پیروی کورکورانه از آبا رایج است. در مناسبات زوجینی، ارث زنان و ضعیفان را می‌توان از دست آنها بیرن کرد. طلاق‌های مکرر و رفتار ناپسند با زنان رایج است. قرآن به‌تدریج و با یک روش مشخص، با این گونه رفتارها مبارزه می‌کند و خانواده‌ای به وجود می‌آورد که در آن فرزند دختر خیر کثیر است. خانواده‌ای که فرزندان در عین احترام به والدین از پندارهای مشرکانه آنها اطاعت نمی‌کنند. خانواده‌ای که با زنان معاشرت با معروف می‌کند و به ازدواج به عنوان یک پیمان غلیظ نگاه می‌شود. نتیجه این پژوهش نشان‌دادن روش نهادی‌شدن خانواده توحیدی در قرآن است.
کلیدواژه‌ها
- بهجتپور، عبدالکریم؛ درآمدی بر اصول تحول فرهنگی با الهام از نزول تدریجی قرآن؛ قم: مؤسسه بوستان کتاب، 1388.
- بهجتپور، عبدالکریم؛ همگام با وحی: تفسیر تنزیلی (به ترتیب نزول)؛ ج1، قم: مؤسسه تمهید، 1390.
- بهجتپور، عبدالکریم؛ تفسیر تنزیلی (به ترتیب نزول): مبانی، اصول، قواعد و فواید؛ تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1392.
- بهجتپور، عبدالکریم؛ «روش کشف الگوی اسلامی مهندسی فرهنگی»، راهبرد فرهنگ؛ ش27، پاییز 1393.
- بهجتپور، عبدالکریم؛ «ارزیابی دیدگاه صاحب‌نظران در تبیین اهداف قرآن»، قرآنشناخت؛ س8، ش1، پیاپی 15، بهار و تابستان 1394.
- بهجتپور، عبدالکریم؛ «جامعه سازی قرآن مبتنی بر ترتیب نزول»، گفتگو با خبرگزاری مهر؛ شناسه خبر 3748758، 1395.
- بهجتپور، عبدالکریم؛ روش فرهنگ‌سازی پاکدامنی در قرآن با رویکرد ترتیب نزول؛ قم: مؤسسه تمهید، 1396، الف.
- بهجتپور، عبدالکریم؛ سیر فرهنگ‌سازی پوشش اسلامی با رویکرد تفسیر تنزیلی؛ قم: مؤسسه تمهید، 1396، ب.
- بهجتپور، عبدالکریم؛ «روش ایجاد تحول فرهنگی ـ اجتماعی با الهام از اهداف قرآن در سیر نزول»، مجله فلسفه دین؛ دوره 17، ش3، پاییز 1399، ص361 ـ 392.
- پیشوایی، مهدی و فریده پیشوایی؛ «گونههای طلاق در جاهلیت و تحول نظام طلاق جاهلی با ظهور اسلام»، تاریخ در آینه پژوهش؛ س7، ش3، 1389، ص49 ـ 74.
- پیشوائی، مهدی؛ «آیا نظام خانواده در اسلام نظام عرفی است»، مجله پیام حوزه، ش19، 1377، ص1 ـ 9.
- طباطبایی، محمدحسین؛ تفسیر المیزان؛ ج7، ترجمه صالحی کرمانی؛ قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1361.
- علاسوند، فریبا؛ زن در اسلام (کلیات و مبانی)؛ چ2، قم: مرکز نشر هاجر (وابسته به مرکز مدیریت حوزههای علمیه خواهران)، 1396.
- مصباح یزدی، محمدتقی؛ جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن؛ چ7، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، شرکت چاپ و نشر بین الملل، 1391.
- مطهری، مرتضی؛ نظام حقوق زن در اسلام؛ چ51، تهران: انتشارات صدرا، 1388.